Ontwerpen is verbinden

Wat is de overeenkomst tussen het ontwerpen op verschillende schaalniveaus, zeg maar van stoel tot stad? Berlage deed het al in zijn streven naar het ‘Gesamtkunstwerk’, het zoeken naar het ideale samenspel tussen verschillende kunstvormen. Zo ontwierp hij voor de ‘Beurs van Berlage’ ook het meubilair, de verlichting en de stoffering. Gaat het hierbij alleen om een bepaalde manier van denken en voldoende kennis en vakmanschap? Zijn er verschillen aan te wijzen tussen meubelontwerpers, architecten en stedenbouwkundigen? Of moeten we het zoeken in een heel andere hoek?

Meubels

Iedere architect wil ook wel eens een meubel ontwerpen. Onlangs ging ik daarom op uitnodiging van een meubelmaker uit Friesland graag mee naar zijn meubelfabriek in Bosnië met als doel enkele prototypes te maken. Maar ook om het proces van idee tot realisatie te leren kennen. Daar bleek maar weer eens: een goed meubelontwerp is ook gebaseerd op de vaardigheden en denkwijze van de meubelmaker en de mogelijkheden van zijn machines. De verbindingen tussen de verschillende onderdelen van het meubel moeten immers wel kunnen worden gemaakt. En dat vraagt om een verbinding tussen ontwerper en meubelmaker.

Architectuur

Zo is het in de architectuur niet anders. Architecten leren tijdens hun opleiding alles over de gangbare bouwmogelijkheden en -methoden. Dit als uitgangspunt voor het maken van een ontwerp wat niet alleen mooi is, maar ook gebouwd kan worden en bijvoorbeeld waterdicht is en aan het oerwoud van regels voldoet. Maar zonder een goede verbinding tussen architect en opdrachtgever of tussen architect en aannemer zal een ontwerp nooit worden uitgevoerd zoals het werkelijk is bedoeld.

Stedenbouw

En zo zoekt een stedenbouwkundige in zijn masterplan, structuurvisie of integrale visie bijvoorbeeld naar een verbinding tussen het landschap en de gebouwde omgeving. En tussen heden, verleden en toekomst. Een verkavelingsplan verbindt kavels aan infrastructuur. En in een beeldkwaliteitsplan wordt het stedenbouwkundig ontwerp verbonden met de nog te ontwerpen bebouwing. Dat alles vraagt niet alleen om brede kennis over de (on)mogelijkheden binnen de verschillende disciplines. Vooral vraagt het om een intensieve samenwerking en communicatie met alle betrokkenen, ontwerpers, projectleiders, ontwikkelaars, civieltechnici, beheerders, planeconomen en beleidsmakers. Alleen in een goed netwerk van verbindingen tussen alle betrokken partijen ontstaat een goed, mooi en realistisch ontwerp.

Specialisatie

Het gaat niet meer alleen om het ontwerpen van de fysieke verbindingen tussen materialen, bouwdelen, of stadsdelen. Het ontwerpen van de verbindingen tussen de spelers in het bouwproces is minstens zo belangrijk! En dat is in deze tijd meer dan ooit het geval. Door toegenomen specialisatie, wet- en regelgeving heeft niemand meer het volledige overzicht. Je bent als ontwerper afhankelijk van vele personen, hebt te maken met vele disciplines, wetten en regels en vele partijen en belangen.

Gesamtkunstwerk

Is dat erg? Ach, “Ieder nadeel heb zijn voordeel”, zou Johan Cruijff zeggen. Afhankelijk zijn is wel eens vervelend. Vooral als het leidt tot een proces dat eindigt in de rechtszaal. Maar waar een ontwerper werkt aan zowel de fysieke verbindingen als de verbindingen tussen partijen kan iets heel moois ontstaan. Dat kan leiden tot een leuk proces. En tot een goed ontwerp. En misschien zelfs tot innovatie. Ontwerpers moeten daarom, behalve aan fysieke verbindingen vooral ook actief werken aan het ontwerpen van verbindingen tussen mensen en partijen in het proces! Dat is misschien wel het ‘gesamtkunstwerk‘ van deze tijd!